Mongol Empire siangpahrang Genghis Khan chim lo cun vawlei cung ukpentu kau bik le miṯhawng minthang Alexander thé Great a si. Hlan Greek pen lio ah ram kau bik pentu a si.
Kum 15 ral a tuknak ah voikhat hmanh a hlawhcham bal lo ti si. Vawleipi a uk dih ti awk tlak khin India ram tiang a pennak a rak kauh khawh. BC 356-323 kar a ukpen mi ram a hruai chung ah a pen mi ram khuapi 70 hna cu amah min chuankhan in a bunh hna.
Kum 18 a ti ah ral a tu i hlawhtling in a ram a kauh khotu parlṯha a si. Cucaah raltuk a thiamnak kong cu nihin tiang ralhriam cawnnak hmun kip ah cawn a si.
Cutlukin a ṯhawng i minthang paralṯha pa cu ralhmun ah awkhlawk bantukin in a thi diam. A nun chanhchuah ding ah Litinthiam tampi a ton hna, siibawi tampi zong nih an thlop nain an chanh kho lo.
Ka nu sin ah dam in ka rak kir lai, tiah biaro ka cahtak i ka nu sin phak khawh nakding tiang tal in ka thlop u a ti hna. Sihmanhsehlaw an chanh kho lo. A donghnak ah hitihin thih lai biaro a vuih hna.
1. Ka thih tikah ka ruakkuang hi ka pen ram chung siibawi thiam bik ti mi pawl nih van i zawn hna seh.
2. Ka khoncia rothil, suingun chawva, hranchaw le a dangdang lung mansung pawl hna cu vui ka sinak thlanhmun kal pah ah nan vorh hna lai.
3. Cun ka kut pahnih hi ruakkuang chung ah khumh loin a leng ah nan thlaiter lai, cucu mikip nih hmu hna seh, a ti hna ti si.
Biaro vuih lio a pumh mi a ralkap lutlai (general) chungin pakhat nih lunghno ngai khin, hi thil pathum na kan beuhtak mi sullam hi zei ko thla an si, tiah a hal. A leh mi cu-
1. Siibawi thiamsang ti mi nih ruakkuang put ka duhnak cu, minung hi kan thih caan a phak cun zei bantuk siibawi thiam zong nih chanh khawh a si lo zia, thihnak teitu an si lo zia langhter ka duh.
2. Ka hranchaw, ka suingun le ngeihchia in vui ka sinak lam ah vorh in ka ruak thlah ka duhnak zong hi, vawlei ah kan kawlhawl mi suingun chawva hna hi kan kaltak hna lai. Thihnak pin ah kalpi khawh an si lo zia langhter ka duh.
3. A donghnak i cah kan duh mi hna sullam cu, ka ruakkuang leng i ka kut aa thlai mi an hmuh tikah, vawlei ah taklawng in kan chuah bantukin kan thih tikah taklawng in kan kal/kir ṯhan lai. Kan khon luaimai mi ngeihchiah, kan hlawhtlinnak le thiamsannak degree (s) hna zong kan i kalpi kho lai lo, tihi van lang te seh ti ka duh, a ti hna ti si.
Nizan tihni ah khan vawlei hnin in Indian siibawi minthang taktak kum 41 a ti mi Dr Gaurav Gandhi ruahlopi in a thi. Dr Gaurav hi lung lei thlop a thiam lawng si loin, surgery thiam minthang a si. Siibawi a domh in a thih tiang minung 16,000 lengkai surgery a tuah hna ti si.
Cutlukin lung lei thlopbul a thiam ko mi pa cu lungtur zawtnak in a thi bul ko. A thiamnak in mi dang tampi a khamh ko hna, nain amah aa khamh kho lo. Nunnak hi minung thiamnak cung ah aa hngat lo zia, kanmah kut ah a um lo zia a lang.
Baibal ah Pathian nih ai uanthlarpi mi pa Job nunnak kha ruat hmanh. A tuar mi taksa nganfahnak pin ah a ngeihchiah an lo dih. A fale an thilo dih. A temtuarnak celh lo ah a chuah ni tiang chiat a serh.
Sinain a chim mi cu, “Ka nu paw chungin taklawng in ka chuak i taklawng in ka kir ṭhan lai; { Bawipa } nih a ka pek i { Bawipa } nih a lak ṭhan; { Bawipa } min cu thangṭhat si ko seh,” tiah a ti. Vawlei ah khon mi thil hi rumnak taktak an rak si lo. Thlarau ah zeitluk rum dah ka si tihi a rak biapi deuh.
Zeitluk chah in dah an ngeih ti mi nakin, zeitlukin dah Pathian he an i pehtlaihnak a feh ti tu a biapi deuh. Zeicahtiah hi vawlei cu kan khualtlawnnak a si i kan inn taktak kan tlun tikah kan i ken khawh ding a hmun mi an um lo. Kan zumhnak lawng a hmun lai. Carson Twintwin