CNO CNDF an dir bak in Zahau le Hakha Thangtlang kan buai ning a fak deuh ngai2 ko. CNA zawng an doh dip ning a fakdeuh ngai2 ko. Anmah cu Mi tlawm te an si.

Zahau le Hakha Thantlang i doh siseh law. Thantlang peng khualhring tlang long hmanh nih A dawi viar khawh ding mi hna an si. Mah zahau pawl khi Mihrokhrawl phun an zia a chiatuk le huat an tlai ngai2 te.

Kan Mino hna nih an zia khi an celh tawn lo i Zurit lung in kut an zo sualtawn nak cu a si. Tu hnu zawngah an zia an tthinh lo ah cun kan Mino an thin An henh tuk cang hna i Zurit lung in kutzo Meithal kah ti bantuk hi a um lai lo ti chim khawh a si lo.

CNDF le a Supporting pawl nan zia nan tthinh bak a hau ve. Cu lo ah cun kan mino hna an thin nan khenh tuk hna i Zurit lung in poipang an tuah sual rih lai ti phan a um ko. Timro Bau Mero Sasura

CHIN CAPITAL ṬHAWN A SI DAN (How Chin Capital was moved) By: Dr. Vumson Suantak

Himi ca ka ngan mi hi Dr. Lian Hmung Sakhong in a cabu sungah “Mirang kai veten Haka cu Chinram khawlipi a si zo (Since the arrival of the British, Haka became the capital of Eastern Chinram)” tin a nganmi dik lozia langternak a si.

Ka (Dr Vum Son) theih ban cin 1964 tiangah Haka cu Chinram khawlipi (capital) a si dah lo. A hnuai ah capital thu hi ka sim fiang ding.

Chinram ih Mirang an kai pekte ah Thangmual ah umhmun an khuar hmaisabik. Cui hmun cu an hotu General White hmin cawiin Fort White tin an ko. Fort White cu Sihzang ram sungah a um.

1892 ah Sihzang le Tedim lal pawlin Mirang pa Carey cu that dingin khua an khang. An hotupawl cu Kaptel ih Thuam Thawng, a fapa Pau Dal, Khan Dal, Heilei lal le Sihzang lal pawl an si.

Carey cu lawmman lo pek duh mi kan nei tin an hnenah feh dingin an sawm. Asinan a tlunlam bawi upa pawlin Carey cu hmundangah an fehter ih a aiawhah Zakhaing pa Myo-Uk an fehter. Carey that tumtu pawlin cui Myo-Uk cu Mirang palai a si ruangah an hmuak thotho ih thah/phil an tum.

That tumtupawl cun an thil tum cu Lusei, Haka, Tlaisun le Zahau lal pawl hnenah an theihter. Himi laithah thu ruangah Mirang in an hmunpi cu Fort White in Falam ah an ṭhawn ih Falam cu Chinram capital a si lanta (1892 in 1964 kum 72 sung).

Culai ah Chinram (Chin Hills) cu Tedim, Falam, le Hakha lawng a huap. Chin Hills Bataillon khal Falam ah ret a si. Ralkap cu Vai (kala) le tualsung mi cawhrawi an si. Ralbawi cu Mirang an si. Lehhnu deuh ah tualsung ih lakmi ralkap khal ralbawi ah an khaisang.

Deputy Commissioner (Zipeng) cu uktusangbik a siih Falam ah a to. Cakuat thirhri thawihnak office le palik khal Falam ah ret an si. Cutin Falam cu 1892 ihsin Chinram capital ah a cang.

Rampi independence ngah tikah Pakokku district ih um Matupi, Mindat (Kanpetlet) le Zakhaing ih rak rak um Paletwa khal Chinram ah telh an si. Himi peng zaten Chin Special Division ti a siih Capital cu Falam a si.

Chin Affairs Minister (CAM) hmaisabik Vomtu Maung cu Chinram khawpibik (capital) Falam ah to loin Rampi vuanci dang bangin Yangon ah a to. Asinan Deputy Commisioner (Zipeng) le a hnuai ih uktu zaten Falam ah an to thluh.

Cui hnu ah, AFPFL cozah hnuai ih CAM run tuan Pu Sing Thang le Za Hre Lian khal Yangon ah an to ve. 1958 ah AFPFL party cu a phel ih Stable AFPFL an cak deuh. Cutikah Haka pa Pu Ral Hmung in CAM a tuan. CAM a si veten Chinram capital cu Falam in Hakha ah thawn dingin thu a suah cih.

ASINAN, culai ih innkil cozah (care taker government) PM Gen Newin in Ral Hmung hnenah nangmah ten CAM sinak in na cawl ding maw, lole dawi suah na si ding, pakhat khat hril aw, tin thu a pek. Ral Hmung cu amah ten a cawl ih Chinram capital khal Haka ah a thawn lo lanta.

Newin in 1962 ah rampi uknak a lak tikah, a duh mi Chinram uktu ding Chin Council sungtel a hril ih Major Son Kho Lian cu Chairman ah a ret. Son Kho Lian cun Yangon thawn pehtlaihnak awl deuh dingah le leiram thatnak Kale-Kabaw zoh in Kalemyo ah Chinram uknak office a ret.

Kalemyo Kawl pawlin Chin Council Kaley ih ret mi cu duh lo. Stable AFPFL sungtel hrekkhat khalin Kalemyo ih Chin Council um cu duh loin Newin hnenah thu an thlen,_ Kalemyo cu Shan le Kawl khua a rak si ringring ih Chinram a si dah lo ti a si.

Son Kho Lian le a Council hnatuan hrekkhat, Northern Burma Commander Col. Lun Tin, a sangtu Col. Van Kulh, Chin Council Secretary Pu Tuang Hnung le a sangtu Pu Ngun To cu Newin thawn an tongaw ih Newin in Maj. Son Kho Lian hnenah Kalemyo ih Council office (Chin Usii Zung) a ret mi cu hmundang ah thawn dingin a sim. Khui hmunah thawn a si khalle a poi lo, Kalemyo cu a duh lotu Kawl an um ih a hnaihnok ruri ti a si.

Son Kho Lian ho cun Wibulah, asilole Gangaw kiang hmun pakhat khat a tha pei maw tin an ruat. ASINAN an tlunih Col. Lun Tin cun Son Kho Lian hnenah, thinphang le khawruah har in um duh hlah uh, “Putar (Newin)” cun an thinlung a thleng leh mei ding (Kalemyo in hmundangah thawn buai a tul lo a tinak) tin a sim. Cuisin Lun Tin cu a Hqr umnak Mandalay ih a kir hnuah hmundang ah a tlawng.

Cumi sungah Col. Lun Tin hnuaiih Lt.Col Van Kulh (Haka) cun Tuang Hmung (Falam) hnuaiih Ngun To (Haka) thawn, Kalemyo ihsin Haka ah thawn thei dan ding a thupten an tawlrel.

Cutin Lun Tin le Tuang Hmung an pahnih in an cawlh can a bangawk laifang ah, can remcang a si ti theiin, Van Kulh cun Capital sinak cu Haka ah ṭhawn dingin Secretary (Tuang Hmung) hnenah thirhri a thawih (Taktak ah, Chinram capital cu Kalemyo ah ret a remcan lo ceng le capital umnak taktak Falam ah kirsal ding a si nan).

Ngun To in Van Kulh hnenin thirhri a hmuh veten, Fur ruahpi tam lai lamzin siat laifang a sinan a sun a zan in Haka ah an ṭhawn ciamco.

Lun Tin in a um lo sungah Hakah an ṭhawn ti a theih veten ṭhawn lo dingin Secretary Tuang Hmung hnenah Thirhri a thawih lohli nan, Tuang Hmung a rak um lo ruangah a sangtu Ngun To hnenah a thleng.

ASINAN thilri le bungrua ziangkim Haka ih ṭhawn fel thluh a si lai hlan lo Ngun To in cui thirhri (ṭhawn lo ding thu) cu a thuh hlo. Col. Lun Tin thinheng tuk cun ziangruangah a thupek um loin Haka ah ṭhawn a si ti thu zingzawi dingin thu a suah.

Culaifang cu, Newin cozah ih Leiram thu ah thubuai a um laifang a siih ngel le cel ah Lun Tin hmin a tel. Lun Tin in a ralbawi hna a bansan ih Kalemyo ihsin Haka ah capital ṭhawn a sinak thubuai khal a zuzi lanta. Cutin dik lo zetin Chinram capital cu Haka ah a langten an umter lanta.

Curuangah, Chinram khawpibik (capital) cu Mirang sanlai 1892 ihsin 1964 tiang Falam a si ringring. Newin in 1962 ih cozah a lak hnuah Kalemyo ah reilote ṭhawn lawk a sinan, Haka pacang Van Kulh le Ngun To in, Falam ah kirter sal loin Haka ah dik lo zetin a thup a thli in an kirter.

By admin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *